گرنگ

توێژینەوەیێک لە لایەن تیمێکی ئاییندەی بێ ژەهر Toxic free Future ئەو نیشان دەدات کە چەندین مادەی ژەهراوییان دۆزیوەتەوە لەو پلاستیکە رەشانەی کە کەرستەی خواردن و یاری زارۆکان و کیسەی خواردنیان لێ دروست دەکەن. ئەو بەرهەمانە زۆربەی جار لە پاشماوەی ئامێرە ئەلکترۆنییەکان دروست دەکرێن وەک تەلەفزیۆن و رادیۆی فرێدراو. لەو کردارەش بەشێکی بەرچاو مادەی ژەهراوی لە ناو پلاستیکەکان دەمێننەوە. مادە ژەهراوەیەکانی ناو پلاستیکەکان لەوانەن کە شێرپەنچە و شێوانی کوێرەرژێنەکان و هۆرمۆنەکان ودەمارژەهراویبوون و شێوانی زاوزێ و گەشە دروست دەکەن. ئەو پادە ژەهراوییانە دێنە لەشی مرۆڤ کاتێ منداڵ یارییەکان دەخەنە دەمییان یان کە خواردن لە ناو کیسە نایلۆنەکان هەڵدەگیرێن یان کەرستەی پلاستیکی رەش بۆ خواردن دروستکردن بەکاردێت. بە گوێرەی ئەو توێژینەوە مادە ژەهراوییەکان لە نزیکەی ٨٥%ی پلاستیکە پێشکێنراوەکان دۆزراوەتەوە. لەو مادە ژەهراوییانەش مادەی Deca-BDE کە ئێستا قەدەغەکراوە.

لە بنەچە نەخۆشیێکە دەگوازرێتەوە لە نێوان ئاژەڵ و مرۆڤ، بەڵام لە نێوان مرۆڤیش دەکرێ بگوازرێتەوە. یەکەم جار ڤایرۆسەکە لە مەیمون دۆزراوە ناوەی لێندرا ڤایرۆسی ئاوەڵەی مرۆڤ. یەکەم جار نەخۆشییەکە تووشی مرۆڤ بوو ساڵی ١٩٧٠ بوو و ناوی نرا ئاوەڵەی مەیمون. ڤایرۆسەکە لە هەندێک لە قرتێنەرەکانیش دۆزراوەتەوە بەتایبەت لە ناوەراست و خۆرئاوای ئەفریکا. ڤایرۆسەکە: ڤایرۆسی ئاوەڵەی مەیمون ئۆرتۆپۆکسە و دوو جۆری هەیە کلاد١ و کلاد ٢، کلاد ١ دەبێتە کلاد ١ ئێ و کلاد ١ بێ و کلاد ٢ دەبەتە کلاد ٢ ئێ و کلاد ٢ بێ. کلاد ١ زۆر کوشندەترە لە کلاد ٢ وهەروەها زۆر ئاسانتر دەگوازرێتەوە. باوترین رێگەی گواستنەوەی پێش ساڵی ٢٠٢٢ لە رێگەی ئاژەڵ بۆ مرۆڤ بوو، لە هەندێک باری زۆر دەگمەن لە نێوان مرۆڤ دەگوازڕاوە. لە ساڵی ٢٠٢٢ کلاد ٢ بێ بە شێوەکی بەرفراونتر هەتا لە دەرەوەی ئەفریکاش دەگوازرێتەوە بەتایبەت لە رێگەی کرداری سێکس و بە شێوەکی سەرەکی پیاو لەگەڵ پیاو. لە پاییزی ٢٠٢٣وە کلاد ١ بەشێوەکی خێرا لە ناوەراستی ئەفریکا بڵاودەبێتەوە بەتایبەت لە کۆماری دیموکراتی کۆنگۆ. ئەو بڵاوبوونەوەش لە مرۆڤ بۆ مرۆڤ لە رێگەی بەرکەوتنی پێستەوەیە و هەندێک جار لە رێگەی سێکسەوە. ڤایرۆسەکە لە هەواش هەیە بۆیە ئەگەری گواستنەوەی لە رێگەی کۆئەندامی هەناسە بە دوور نازاندرێ. هەروەها تێبینی کراوە کە ڤایرۆسەکە لە چەند بارێک کەم بەهۆی

پزیشک و بڕاوەی خەڵاتی نۆبل بەنگ سامیولسۆن رۆژی هەینی ٥ مانگی تەموزی ئەم ساڵ(٢٠٢٤) بە نەخۆشی کۆچی دوای کرد لە تەمەنی ٩٠ ساڵی. بێنگت سامولسۆن ساڵی ١٩٨٢ خەڵاتی نۆبلی لە پزیشکی لەگەڵ هەر یەک لە سونێ باریسترۆم و جۆن ڤانێ بردەوە. ئەوەش لەسەر توێژینەوەکانیان بوو لەسەر پرۆستاگلاندین (مادەیێکی وەک هۆرمۆنە کە پرۆسەگەلێکی گرنگ لە جەستە رێکدەخەن). توێژینەوەکانیان پێکهاتەی پرۆستاگلاندین و دروستبوونیانی نەخشەرێژ کرد. ئەو توێژینەوانە بوون هۆی رێخۆشکرن بۆ چارەسەری زامی گەدە و ئازاری سووری مانگانە و برینی پێ وخێراکردنی منداڵبوون… بێنگت سامولسۆن لە زانکۆی کارۆلینسکە لە نێوان ساڵانی ١٩٨٣ تا ١٩٩٥ کاری دەکرد، هەروەها ئەندام بوو لە ئەکادیمیای زانستی شاهانە لە سوید لە ١٩٨١ئەوە و سەرۆکی دامەزراوەی نۆبێل بوو لە نێوان ١٩٩٣ تا ٢٠٠٥.