هەواڵ

توێژینەوەیێک لەلایەن زاناکانی کۆلیژی پزیشکی زانکۆی ماس چان Umass Chan Medical School و شارۆن کانتۆر، و جێنا م. وایلن، ڕوونکردنەوەیەکی نوێ دەخاتە ڕوو بۆ چۆنیەتی کارکردنی دەرمانەکانی دژەشێرپەنجە و لەناوبردنی خانەکانی شێرپەنجەی مەمک BRCA1 و BRCA2 برکە یەک و دوو. ئەم کارە کە لەلایەن گۆڤاری نەوچەر کانسەر Nature Cancer بڵاوکراوەتەوە, دەریدەخا کە چۆن پچڕانێکی بچووک لە DNA تاکزنجیرە, فراوان بێت بۆ کەلێنێکی گەورە و لە کۆتایی دەبێتە هۆی کوشتنی خانە شێرپەنجەکانی تووشبوو بە بازدانی برکە یەک و دوو BRCA1 و BRCA2. هەردوو بۆماوەی برکە یەک و دوو رۆڵی بەرچاوییان هەیە لە چاککردنەوەی دی ئێن ئەی. بازدان لەو بۆماوانە ئەگەری شێرپەنجە زۆر زیاددەکەن. بەڵام ئەو شێرپەنجانە کە بە هۆی ئەو بازدانانە دروست دەبن هەستیارن بۆ دەرمانەکانی دژەشێرپەنجەی وەک پۆلی ئەیدیپی رایبۆس پۆلیمەرێس ئینهیبیتەر-پارپی Poly (ADP-ribose) polymerase inhibitors (PARPi). ئەو دەرمانانە زیانی وا لە دی ئێن ئەی خانە شێرپەنجەکان دەدەن کە دەبێتە هۆی مردنیان. بەڵام رێگەی ئەو جۆرە زیانانە بە رێکی نەزاندراوە و پاشان شێرپەنجەمان هەیە کە بەرگرە بەرانبەر پارپی ئەوەش چارەسەرکان ئالۆز دەکا و دەبێتە هۆی وەگەڕانی شێرپەنجەکە. بە بەکارهێنانی تەکنیکی کریسپر CRISPR ، کانتۆر و والێن توانیان پچڕانی بچووک لە تاکزنجیرەکانی چەند خانەکی شێرپەنجەیی دروستبکەن، لەوانەی ئەو خانانەی کە بازدانی برکە یەک و دوویان هەبوو بەوانەش کە ئەو بازدانانەیان نەبوو.

توێنژینەوەکانی سەر قاوە و کاریگەری لەسەر تەندروستی بۆتە مایەی سەرنج. پرسیارەکە ئەوەیە: چەند کافایین بخۆینەوە زیانبەخش نەبێت؟ بەهۆی قورسیی توێژینەوە لەسەر ئەو جۆرە بابەتانە، توێکینەوەکان دەرئەنجامی جیاواز دەردەخەن. لە کاتێک هەندێیکیان دەڵێن خواردنەوەی کافایین کاریگەری ئەرێنین هەیە لەسەر لوولەکانی خوێن وبەرترسی شەکرەی جۆری ٢ کەمدەکاتەوە، هەندێک توێژینەوەی دیکە دەڵێ کە قاوە بەرترسی شەپڵە زیاددەکات. نوێترین توێژینەوە لە ٩ی ئۆکتۆبەری ئەمساڵ لە گۆڤاری رۆماتۆلۆگی دەرچوو کە نیشان دەدا، خواردنەوەی کافایین لە قاوە، چایە… بۆ لوولەخوێنکان بەسوودە. بە گوێڕەی توێژینەوەکی دیکە کە لە مانگی نۆ لە گۆڤاری Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism بڵاوکراوە، خواردنەوەی کافایین بە شێوەکی بەردەوام، تووشبوون بە شەکرەی جۆری ٢ و نەخۆشییە تاجییەکانی دڵ و شەپڵە زۆر کەم دەکاتەوە. بڕی پێیوستیش بۆ ئەو کەمکردنەوە نزیکەی ٢٠٠ تا ٣٠٠مگم کافایینە لە رۆژێ واتە ٢ بۆ ٣ کوپ قاوە. لە توێژینەوەکە ئەوانەی رۆژانە ٢٠٠ بۆ ٣٠٠ مگم کافایین دەخۆنەوە بەرترسی ئەو نەخۆشیانەی سەرەوەیان بە رێژەی ٤٠.٧ بۆ ٢٨.١ لە سەدا کەمتر بوو لەوانەی رۆژانەی کەمتر لە ١٠٠مگ کافایین دەخۆنەوە. بە گوێڕەی لێداوانی هەندێک شارەزاییان کافایین هەستیاری ئەنسۆلین زیاد دەکات، لەم ڕێگایەوە تووشبوون بە شەکرەی جۆری ٢ و نەخۆشیەکانی دیکە کەم دەکاتەوە. هەندێ پسپۆری دیکە لەم بوارە دەڵێن قاوە و چا و خواردنەکانی دیکە لەو جۆرە هەر تەنها کافایینیان تێدا نییە،

کۆمیتە نۆبلی پزیشکی لە زانکۆ کارۆلینسکە لە ستۆکهۆلم بۆ ساڵی ٢٠٢٤ براوەکانی خەڵاتی نۆبلی پزیشکی راگەیاند کە بریتی بوون لەهەر یەک لە ڤیکتۆر ئەمبرۆس و گاری روڤکون لە پای دۆزینەوەی ئار ئێن ئەی ورد و رۆڵی لە رێکخستنی جینەکان. وەک ئاشکرایە هەموو خانەکانی لەش هەمان ژمارەی کرۆمۆسۆم و هەمان دەستەی جینییان تێدایە بە هەمان ڕێنمایی، لەگەڵ ئەوەش خانەکان کار وشێوەییان زۆر جیاوازە. هۆکاری ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ ڕێکخستنی جینەکان. کە وادەکات هەر خانەیێک ڕێنمایەکی دیاریکراو هەڵبژێڕێ. بەو شێوەش لە هەر خانەیێک تەنها دەستەیێکی دیاریکراو لە جینەکان چاڵاکن. هەر دوو توێژەڕەوەی ناوبراو مەبەستییان بوو بزانن چۆن خانە جیاوازەکان پەردەسێنن، ئەوەش بووە هۆی دۆزینەوەی ئار ئێن ئەی ورد، کە رۆڵەکی گەورە دەگێڕێ لە رێکخستنی جینەکان و لە گەشە و فرمانی زیندەوەرەکان بە مرۆڤەوەش. ئێستا ئاشکرا بوو کە لە بۆماوەی مرۆڤ زیاتر لە هەزار ئار ئێن ئەی ورد هەیە. زانیاری بۆماوەیی لە دی ئێن ئەی بۆ ئار ئێن ئەی پەیامهەڵگڕ دەگوازرێتەوە، ئەویش بە پێی ڕێنمایی بۆماوەیی پرۆتین دروست دەکات. لە ساڵانی شەستەکانی سەدەی رابردوو، جۆرە پرۆتینەک دۆزراوە بە ناوی فاکتەرەکانی ترانسسکریپشن، کە لەگەڵ دی ئێن ئەی یەک دەگری بۆ دروست کردنی جۆڕی دیاریکراو لە ئار ئێن ئەی پەیامهەڵگڕ، لەو کاتەوە بە هەزاران جۆر لەو فاکتەرە دەستنیشانکراوە. بۆ ماوەیێکی زۆریش، بڕوا وابوو کە بنماکانی ڕێکخستنی